بالا و پایین شهر برای نابینایان
ملیحه صفایی، شهروند موفق مشهدی، بانوی ورزشکار و ملی پوش شطرنج است که در پانزده سالگی به دلیل نامعلومی کم بینا شد. کمتر کسی است که او را نشناسد؛ این ملی پوش، آبان سال گذشته با حضور در مسابقات پاراآسیایی موفق به کسب سه مدال طلا شد و این مدال ها را درحالی دریافت کرد که سال قبلش در این رقابت سه مدال نقره دریافت کرده بود.
خانم صفایی اگرچه حالا مدتی است ساکن گلبهار است، رفت وآمدش همچنان به مشهد کم نیست و با بالاوپایین خیابان های شهر آشناست. دعوت ما را می پذیرد و همراه همسرش که معمولا راهنمای او برای رفت وآمد در شهر است، میهمان ما در تحریریه شهرآرا می شود تا پس از گپ وگفت کوتاهی، راهی برخی مسیرهای رفت وآمدش در شهر شویم و از نزدیک برخی مشکلات تردد روشن دلان را در شهر ببینیم.
روزهایی در هفته وجود دارد که این مربی شطرنج باید برای رفتن به کلاسش، در سالن مهران، مسیری طولانی را طی کند و اگرچه بخشی از این مسیر برای تردد نابینایان مناسب سازی شده است، درست زمانی که تصمیم می گیرد از ایستگاه مترو امام خمینی(ره) به سمت چهارراه بی سیم و سالن مهران برود، تازه سروکله پیاده روهایی پیدا می شود که هم برای نابینایان مناسب سازی نشده است و هم به دلیل قرار گرفتن کیوسک و پارک خودروها در آن ها، امکان پیاده روی برای افراد معمولی را هم ندارد، چه برسد به اینکه نابینایان بخواهند از این مسیر بگذرند.
همان طور که این مسیر را با هم می رویم، خانم صفایی به این نکته اشاره می کند که تردد در مسیر ایستگاه مترو امام خمینی(ره) تا چهارراه بی سیم و رسیدن به سالن مهران برای همسرش نیز به همان دلایلی که اشاره کردیم، سخت است و مثالش را هم این طور می آورد: حتی یک بار چرخ یک خودرو پارک شده در پیاده رو این مسیر، وقتی خودرو روشن شده بود و راننده اقدام به جابه جا شدن خودرویش کرد، از روی پای همسرم رد شد!
«سال هاست به عنوان مربی شطرنج فعالیت می کنم؛ به همین دلیل، هم در دوران مجردی و هم در دوران متأهلی، رفت وآمدم در خیابان های شهر زیاد بوده است؛ از خیابان های قاسم آباد تا کوچه پس کوچه های میدان تختی و... . همواره هم مشکلاتی پیش پایمان هست که این تردد را سخت تر می کند». خانم صفایی این جمله را هم می گوید و البته معتقد است که «بسیاری از خیابان ها و کوچه ها در محله قاسم آباد، نسبت به محله های دیگر مشهد، برای نابینایان مناسب سازی شده است و مشکلی ندارد. کوچه های محله ویلا در خیابان هفت تیر نیز جزو مناطقی است که نابینایان به سختی می توانند از آن تردد کنند».
ملی پوش شطرنج مشهدی در صحبت هایش البته به خدماتی هم که برای آسان شدن رفت وآمدشان در شهر دریافت می کنند، اشاره می کند و می گوید: نمونه ای از این خدمات، استفاده از منکارت ویژه برای نابینایان و توان یابان است که 100نوبت امکان رفت وآمد را برایشان فراهم می کند و ایده این من کارت نیز با همکاری اداره کل بهزیستی و شهرداری مشهد برای این گروه از اقشار جامعه مطرح و اجرایی شده است. نکته مثبت بعدی، همراهی کارکنان قطارشهری در ایستگاه های مختلف است که وقتی متوجه نابینابودن شهروندان می شوند، آن ها را تا رسیدن به واگن های قطار، همراهی می کنند و بعد از سوار شدن بدون مشکل این گروه از مسافران، به مکان اصلی خود بازمی گردند. خانم صفایی این همراهی را هم بارها تجربه کرده است.
مناسب نبودن برخی پیاده روها
بخشی از مشکلاتی که ملی پوش شهرمان در خلال همراهی چندساعته ما، به آن ها اشاره می کند، کمبودهای مرتبط با رشته ورزشی خودش یعنی شطرنج است؛ او که خودش مربی شطرنج است، به نبود میز و صفحه شطرنج و مهره های آن که به ظاهر حداقل ترین امکانات لازم برای این رشته است، در برخی سالن های شهر اشاره میکند و می گوید: این موضوع البته تمام ماجرا نیست. هزینه های سالن و پرداخت حقوق به مربیان، از دیگر مشکلاتی است که فعالان این عرصه با آن روبه رو هستند؛ این مشکلات را البته قرار بوده است هیئت ورزش نابینایان به اداره کل ورزش وجوانان خراسان رضوی اطلاع دهد، اما تاکنون اقدامی برای رفع آن‌ها انجام نشده است.
خانم صفایی معتقد است اداره کل ورزش وجوانان استان متولی حوزه ورزش است، اما با اشاره به جلسه ای که تعدادی از نابینایان، سال گذشته هم زمان با روز عصای سفید با شهردار مشهد داشتند، می گوید: در آن جلسه قرار شد هم از برخی ورزشکاران نابینا تجلیل شود و هم مشکلاتی که نابینایان در شهر با آن رو به رو هستند، رفع شود اما هنوز بسیاری از این مشکلات به ویژه مناسب سازی نشدن برخی پیاده روها در برخی مناطق مشهد به قوت خود باقی است.
دوست ندارم شکست بخورم
بخشی از گپ وگفتمان با این شهروند موفق مشهدی، درباره پیروزی ها و موفقیت هایش به عنوان یک ورزشکار ملی است. خودش علت این پیروزی ها را این طور توضیح می دهد: دوست ندارم شکست بخورم؛ می خواهم به اهدافم برسم و برای رسیدن به این خواسته، بسیار تلاش کرده ام. صفایی قبل از شطرنج سراغ رشته گلبال هم رفته است؛ یعنی همان زمانی که به دلیلی نامعلوم و یک باره کم بینا شد. شطرنج، انتخاب بعدی او بوده است. خودش می گوید ریشه یادگیری شطرنج به کنجکاو بودنش برمی گردد: «یک روز بعد از اینکه از تمرین گلبال بازمی گشتم، از کنار کلاس شطرنج رد شدم. کنجکاو شدم که بدانم بچهها چطور شطرنج بازی می کنند؛ همین شد که پی اش را گرفتم». اگرچه به خاطر نابینا شدنش مجبور شده بود از رشته موردعلاقه اش که حسابداری در هنرستان بود، به رشته انسانی تغییر رشته دهد، هوش و ذکاوتش باعث شد در مدت زمان کمی، شطرنج را به صورت حرفه ای یاد بگیرد و ادامه دهد. او از تلاش های محمدرضا قربانیان، استادش، نیز چنین یاد می کند: ایشان اصرار می کرد چشمانم را ببندم و صفحه شطرنج را تصور کنم و همین موضوع کمک کرد تا بتوانم در مسابقات مختلف استانی، ملی و حتی بین المللی، موفق شوم. حالا خانم صفایی علاوه بر اینکه عضو تیم ملی است، مربی علاقه مندان بینا، کم بینا و نابینا در رشته شطرنج هم است و هم در مشهد و هم در گلبهار این رشته را به شاگردانش آموزش می دهد.
از بیکاری تا تنگنای معیشت
مشکلات نابینایان و کم بینایان کم نیست. مناسب سازی معابر و حمل ونقل عمومی، تنها بخشی از این مشکلات است.
جواد رضایی، مدیرعامل جامعه نابینایان ثامن الائمه(ع) خراسان رضوی، در گفت وگو با خبرنگار شهرآرا، می گوید: در مشهد برخی معابر و وسایل حمل ونقل عمومی برای این گروه از اقشار جامعه مناسب سازی شده، اقدامات خوبی هم انجام شده است، اما کامل نیست. مشهد در این زمینه نسبت به دیگر شهرستان های استان پیشروست.
به گفته او، مهم ترین مشکل نابینایان و کم بینایان با شدت بالا، نبود فرصت شغلی ویژه این گروه از شهروندان هم در مشهد و هم در سایر شهرستان های استان است و البته بیکاری، عاملی برای تأخیر در ازدواج و تشکیل خانواده این شهروندان هم به شمار می رود.
مدیرعامل جامعه نابینایان ثامن الائمه(ع) خراسان رضوی، معتقد است که وقتی متقاضیان نابینا برای گذراندن مراحل استخدام به بخش خصوصی یا حتی سازمان های دولتی مراجعه می کنند، گاهی به دلایل مختلفی از چرخه استخدام حذف می شوند و از مراحل بعدی بازمی مانند.
رضایی گره این مشکل را متناسب نبودن برخی قوانین و اجرای برخی دیگر از قانون هایی می داند که نیاز به اصلاح دارند تا هم ادارات و هم بخش خصوصی به این نکته توجه کنند که شهروند نابینا را نیز در بخشی از سازمان یا فعالیت اقتصادی خود به کار بگیرند. بیکاری نه تنها باعث تأخیر در ازدواج و تشکیل خانواده ازسوی نابینایان شده، بلکه مشکلات معشیتی را نیز برای آن ها به دنبال داشته است.به گفته رضایی، در واقع 80درصد از نابینایان و کم بینایان با شدت بالا، می توانند کارهای مختلفی انجام دهند، ضمن اینکه بیشتر آن ها تحصیل کرده هستند و با تغییر یا اصلاح قوانین، به راحتی می توانند در آزمون های استخدامی دستگاه ها پذیرفته شوند. لازم است دو بخش دولتی و خصوصی برای افزایش میزان اشتغال در جامعه نابینایان پای کار بیایند و به این موضوع فکر کنند که با اختصاص یک فرصت شغلی به این قشر، آن ها هم می توانند شهروندان فعالی باشند و گرهی از مشکلات جامعه و اقتصاد باز کنند.
وقتی به جزئیات بیشتری ورود پیدا می کنیم، متوجه اشکالات بیشتری در زمینه بیکاری نابینایان می شویم. آن طور که مدیرعامل جامعه نابینایان ثامن الائمه خراسان رضوی می گوید، امکاناتی مانند وام اشتغال نیز به خاطر نداشتن مجوزهای فنی و ضامن، معمولا دراختیار نابینایان قرار نمی گیرد.
استفاده از نرم افزارهای تلفن همراه و بهره مندی از فضای مجازی و ارتباطی که برای شهروندان معمولی طبیعی شده است، حالا به خاطر تخصصی نبودنشان، برای شهروندان نابینا و کم بینا تبدیل به مشکلی شده است که از نظر رضایی، لازم است متخصصان فنی و فضای مجازی به این عرصه ورود کنند تا نابینایان و کم بینایان هم بتوانند از طریق این نرم افزارها با دنیای بیرون و اطرافیان و دوستانشان ارتباط برقرار کنند؛ دسترس پذیری و متناسب سازی نرم افزارها، موضوعی است که از زمان افزایش میزان استفاده از تلفن های هوشمند، لازم بود برای نابینایان فراهم شود اما هنوز این اتفاق نیفتاده است.
مناسب‌سازی 42درصد معابر شهری
جواد شکوری طرقی، مشاور شهردار مشهد در امور معلولان، نیز از لزوم مناسب سازی معابر شهر و حمل ونقل درون شهری برای تسهیل در رفت وآمد شهروندان نابینا و کم بینا می گوید و ادامه می دهد: یکی از اهداف مهم این دوره مدیریت شهری، مناسب سازی معابر برای معلولان ازجمله نابینایان به ویژه در حاشیه شهر و مناطق کم برخوردار است. براساس فهرستی که از اداره کل بهزیستی دریافت کرده ایم، همه مناطق کم برخوردار شهر را نقطه گذاری کرده ایم تا به مناسب سازی معابر این مناطق، سرعت بدهیم.
به گفته او، از ابتدای این دوره مدیریت شهری تاکنون، برای 42درصد معابر شهری که قابلیت مناسب سازی داشته اند، این اقدام انجام شده و قرار است تا پایان این دوره مدیریت شهری، نیمی از معابر مشهد مناسب سازی شوند.
شکوری البته به این نکته نیز اشاره می کند که تمام پروژه هایی که قرار است اجرا شوند، قبل از هر اقدامی درباره آن ها مطالعه می شود و مناسب سازی پیاده رو برای شهروندان توان یاب و نابینا، قبل از ساخت و دریافت بودجه، در پروژه ها لحاظ می شود.
او ادامه می دهد: علاوه بر این، مناسب سازی معابر شهری براساس قوانین و استانداردهای تعیین شده صورت می گیرد؛ به طور مثال مسیر بساوایی با حاشیه امن و عرض 40سانتی متری و طول 120متری در نظر گرفته می شود تا شهروندان نابینا بدون هیچ خطر و مشکلی بتوانند از آن عبور کنند. همچنین، این مسیر بدون موانعی همچون سطل زباله و... است تا خطری برای این شهروندان ایجاد نکند. کارشناسان حوزه نظارتی شهرداری مشهد هم در مراحل گوناگون ساخت و اجرای پروژه های مختلف، همراه تعدادی از شهروندان معلول و نابینا که به صورت افتخاری با شهرداری مشهد همکاری می کنند، از این پروژه ها بازدید می کنند تا اگر مشکلی در مناسب سازی معابر منتهی به آن ها وجود دارد، در همان مراحل اولیه رفع شود.
شکوری می گوید: اگر مشکلی در حوزه مناسب سازی معابر شهری وجود دارد، شهروندان نابینا و کم بینا می توانند با 137 تماس بگیرند و با مطرح کردن مشکل، به شتاب گیری در مناسب سازی کمک کنند.
مناسب‌سازی معابر براساس اولویت‌ها
«نام نوارهای زردرنگی که بیشتر در پیاده روهای شهر می بینیم، «نوار بساوایی» است. درظاهر ممکن است این مسیرها کاملا معمولی به نظر برسد، اما این طور نیست؛ هم ویژگی های خاصی دارند، هم قبل از ایجاد این مسیرهای زردرنگ، طراحان مناسب سازی معابر در مرکز مطالعات شهرداری مشهد و شهرداری مناطق، مطالعات و بررسی های مختلفی را انجام می دهند تا در معابری که ساخته می شود، این مسیر را ایجاد کنند». این نکته را زهرا معینی، کارشناس مناسب سازی و نماینده شهرداری در کمیته فنی مناسب سازی خراسان رضوی، بیان می کند.
معینی با اشاره به اینکه نوار بساوایی درواقع یک قرارداد لمسی میان مدیریت شهری و افراد نابینا و کم بیناست، ادامه می دهد: رنگ زرد به این دلیل انتخاب شده است که برای کم بینایان بهترین رنگی است که دیده می شود. در این میان نابینایان هم با استفاده از برجستگی هایی که کف پوش های این مسیر دارد، مسیر را پیدا می کنند.
او با تأکید بر اینکه مناسب سازی معابر شهری در مشهد هر سال رو به بهبود است، یادآوری میکند: شهرداری مشهد سالانه اولویت های بهسازی معابر را مشخص و تا سقف بودجه مصوب سالانه، تعدادی از پروژه ها را طراحی و تعدادی را هم اجرا می کند.
معینی با بیان اینکه تقریبا تمام خیابان های منتهی به حرم مطهر رضوی مناسب سازی شده است، اضافه می کند: پیاده روها مناسب سازی و بهسازی می شوند و دراختیار مردم قرار می گیرند، اما گاهی نحوه استفاده مردم از فضاهای شهری برای افراد نابینا و کم بینا خطرآفرین است؛ به عنوان مثال جهتِ باز شدن در منازل و مغازه ها به سمت پیاده رو، می تواند باعث برخورد این دسته از شهروندان با درهای باز واقع در مسیر شود. پارک کردن خودرو در پیاده رو و روی نوار بساوایی یا قرار دادن انواع مانع روی این مسیر ویژه و در حریم آن، نیز می تواند خطرآفرین باشد.
نظر شما